Page 159 - Planter og tradisjon

mi var født i 1846 på ein gard høgt oppe i turka og male, og då var det godt som rug­
ei li i Al. Ho fortalde: 'Då eg var smågjente, mjøl, rekna dei. Støypingslut var laga av
var det ofte smått med brødmjøl h i me. So treøske og kaldt vatn som stod nokre dagar
måtte me spe på med borkemjøl og matmåsa. so det vart skirt» (Mo). - «I Telemark blir
Måsan plukka me helst etter regnver, då var det fortalt at det var ei kjerring frå Kleiv­
han mjuk og fin. Me bar han heim og pella stul i Kviteseid som fyrst fann på å hruke
han rein for rusk, so sjylte me han i mange matmose til mat. Det skulde vera i hungers­
vatn. Han vart luta, og so vatna i fleire da­ åri fyre 1814, tidleg om våren. Ho var so
gar til det inkje fanst lutsmak på vatnet. Me ibeit for mat, ho visste ikkje korleis ho
hadde inkje meir vatn i gryta ell det gjekk skulde koma over sumaren. So visste ho um
likt med måsan, og kokte til det vart velling ein støl der det grodde so mykje karvekål.
av det, lot han stå til han kolnad, då var Ho gjekk dit og skulde sanke til mat. Men
han jamnan stiv. Så knadde me i mjøl og da ho kom dit, hadde det vore sau og ete
klappa ut tunne kakar som vart steikte på upp karvekålen. Kjerringi var hugsjuk då
takka. Dei var gode, smakte mykje betre enn ho reiste heim att. På vegen sette ho seg og
barkebrød'» (Al). - «Bruka i havrebrød. kvilde. Då kom ho av vanvare til å taka
Live Oserød, f. ca. 1800, satte deigen i mel, matmose i hendene og gni han sund. Ho
men tilsatte utkok av matmåsa for å få den tykte det likna mjøl, og fekk hug til å prøve
smaken som ho lika så godt. Dette er oppgitt blande det i maten. Soleis berga ho seg og
av hennes datter Maren Franserønningen borni frå å svelte i hel» (medd. fra Rauland;
1939» (Andebu). er neppe historisk riktig). - «Mosen [for­
«Koka matmosen og tok han vekk. Lågen modentlig Cetr. isl.] ble brukt til grøt, men
blei da stiv. Hadde i mjøl og koka det til de 'posnet opp' av den» (Sauherad). -
velling eller graut, skulle lite mjøl til. Mat­ « M atmose vart nytta til folkemat av Margit
mosa baka dei [og] flatbrød av. Dei gamle Kasin omkr. 1865 og av Liv og Johans Jøn­
sa at i ufreds- og nødsåra 1807-14 var Li­ nardalen på same tid, og litt eldre av mor åt
fjell som en kjøbstad. Der fant de matmosa Hans Gullmonsen Høydal. Ho møtte hjurin­
i massevis, og det kom vel med» (Bø). - gen ved vårfjøset med matmoskaker og ny­
«Matmosen bruka dei fyrr til folkemat, er sila mjølk. Han åt og var glad til. Men mat­
det mange som hev fortalt. Dei hadde oske­ mosen var sein å gjera rein, det var luting og
lut på mosen, turka han og mol han til mjøl, vatning, og tvætting ellers, men han var god­
og då anten blanda dette saman med litt smaka og stinka (stivna, fastna) fort» (Sel­
anna mjøl eller hadde det einast» (Hjartdal). jord: Langlem). - Cetr. isl. «til gris, langt
- «Vart malen til mjøl. Dette vart knadd attende i tidi også til folkemat» (Tinn).
i lag . med almebast og so baka til brau» Der er ingen opplysninger fra AA, VA og
(Hjartdal). - «Jeg eksperimenterte med R, men i Ho har islandslaven vært brukt
matmose etter mors anvisning til matbruk i like frem til vår tid, - i de siste år ikke som
dyrtiden: Den renses, legges i lut kokt av nødhjelp under matmangel (muligens kan det
bjerkeaske inntil den sveller godt ut, utvan­ ha forekommet under okkupasjonstiden, for­
nes et par dager, bytter vann ofte. Kokes. søksvis), men som en delikatesse. Eksempler:
Massen tilknas med byggmel og bakes til «Svinamose ble brukt til folkemat. Den ble
flatbrød. Slik fortalte mor. Jeg brukte den lutet i askelut og kokt i melk til en slags
i ovnsbrød og fant den anvendelig» (Hjart­ dravle» (Jondal). - «Før ble den brukt til
dal: Tuddal 1938. En annen medd. : «Som mat, og fremdeles kunne budeiene lage den
menneskeføde er mose ikke blevet brukt i til på setra. De la den da først i lut» (Jon­
Tuddal siden omkring 1812-20, helst det dal). - «Bruktes til å lage dravle med, ved
første tall»). - «Når korni - bygget - var å slå kokende vann på den godt rensede lav
frase vilde ikkje mjølet hanga saman. So (om i lut husker jeg ikke), skylle den og
plukka dei brødmose og reinska ut alt rusk. koke den opp i nysilt melk uten noe annet.
[Den vart] skylt og lagt i støypingslut, skylt, Man fikk så den fineste valle [formodentlig:

144