Page 136 - Planter og tradisjon

hugsar det» (Herefoss, kunne muligens være kaltes knusk» (Røldal). - «Tunderet fekk
Pipt. betulinus). - «Både tønder (på bjørk) dei av utvekster på gamle bjørketre. Dette
og eldsopp (på osp) brukte dei å slå eld i» skov ein smått og turka det og hadde opp i
(Bjelland; den første kan tenkes å være Pipt. tunderhuset, ein h61 ting av jam på skap som
betulinus, men behøver ikke være det). - ei fingerbjørg, men noko større. Slo til flin­
«Sopp som veks på rotne tre, serleg bjørk, testeinen med eldjarnet so gneistar fauk bort
når den er gama!, hard og brun var det tøn­ i det turre tunderet» (Strandvik).
ner. Tønner var sers brennbart og vart nytta «Dei turka bjørkesoppen, mol den sund
når ein skulde slå eld med ell-jeddne (eldjar­ og bruka den til kveikja med når dei slo eld»
net). Ein skov tønner til knyssk, turt pulver. (Balestrand). - « T ondr (knusksopp). Det
Kom der so ei gneist i dette knyssje, var det turre pulveret dei laga av tondr, er eld­
lett å blåsa opp varme. Den siste her som fimme, vart bruka når dei slo eld med eld­
bruka dette etter fyrstikkene var komne, var stål» (Førde). - «I Nordfjord bruka dei
Hallvar Myra, f. 1 8 21, d. 1 9 1 1 » (Forsand). både [ordet] knøsk og tunndr. Eg visste å
«Dei tok heim sopp av bjørk og fekk han finne brukbar knusk. Eg for mange ganger
turr. Dei skov så med kniv fint pulver av og klemde på knusken for å kjenne um han
soppen, det dei kalla tonner og hadde det i var mjuk. Dei banka han og bruka lut på
tonnerhuset, ein liten jernbeholdar. Så tok han. Tundr skrapte eg mange ganger av
dei eldjarnet og flintesteinen og slo gneistar gamle bjørkje ned mot rotenden kor han låg
som slo ned i tonneret. Dei nørde elden ved som ei mørkebrun skorpe og vart skrapa av
å blåsa på» (Lindås). - «Til å få eld bruka som pulver. Eg haurde ikkje det var anna å
dei flint og eldstål og tonder. Tondret skov gjere med han enn å turke han vel» (Glop­
dei av eitslags 'knøysk', sopp som voks på pen; noe uvisst hva den mørkebrune skorpen
gama! bjørk. Dei skov det så ørande fint, var). - «Rå knøsk, mest på bjørk og osp,
turka det og hadde det i eit 'tonderhus'. Ein samledes inn, ble tørket og malet, eller også
slo flinten mot eldstålet so gneistane datt skåret med kniv. Så langt kommet byttet
nedi tonderet og låg og glødde der. So bles stoffet navn og kaltes tondr. Det var lett
ein nedi og heldt ei spik bortåt og då fatna antendelig og bruktes at 'slå varme' i. Gamle
det straks» (Masfj.). - «Dei vart kokt i lut folk minnes her en legdekjerring som var
og brukt når ein skulle fyre opp i grua og svær til å røyke. Hun brukte knivodden i
knøsken og grov laust lidt og slo så varme
og kveikte pipa. Ho gjorde det med stor fer­
dighet endå ho var blind» (Innvik). -
« Tondr bruka dei til å slå eld med. Skava
litt i pipa og slo eld» (Jølster). - « Knøsk,
nytta når ein gjorde opp eld. I gamle dagar
ein heil husindustri inne i fjorden å renska
og turka knøsk og føra til Bergen» (N.
Vågsøy). - «Knyske blir soppen kalt når
den er ferdig laga» (Sunnylven). - «Denne
soppen vart tidlegare sanka og opparbeidd
til knøsk som vart nytta når dei skulle 'gjere
eld'. Til utstyret høyrde også ein flintestein
og eit eldstål. Det kunne vera ei gamal fil
el. I.» (Syvde). - «Knøsk (eldknusk) er
hard» (Volda). - Knyskje gror på �amle
rotne trestubba. Det er to arter. Den eine er
kvit og vart brukt til knusk i fyrtøy [P. be-
. tulinus]. Den andre hev samme vekseforhold,
Fig. 19. Knuskkjuke, Fomes fomentarius, gjennomskå­
ret. - Fotoavd. Mat.nat. Jak., Blindern. men er hard [formodentlig P. igniarius eller
1 2 1