Page 100 - Planter og tradisjon

Røyr( gras): Dei gjekk langt opp i liene og skulde korne ta skavskogja (dativ)'. Kvister
skar stor røyr og bar heim. Og brukt i sen­ av bjørk i vårknipa: 'beit'» (Breim, Arne
gene for halm. Hunskaar).
Blåmm: Utgjer ein stor del av foret på
mange garder enno. Av telgblåmmen trefte «Bork og lauv vart sanka mykje til hjel­
det og at dei samla røtene. Dei ser ut som ei pefor i eldre tider. I min barndom (ikring
nepe. 'Eg har bore mange sekkjer med telg­ 1900) smia vi of te om vinterkveldane bork
røter', fortel ein mann. av rogn og gav kyrne. På andre gardar nytta
Rysje (storfryde) var kjærkome om vå­ dei og osp. Lauv vart mykje nytta til saue­
ren. Om slikt ruskefor har dei namni marka­ for. På føresumaren 'lauva' ein. Ein hogg då
for ell. strandafor. greiner av bjørk og rogn (selje og andre
Tang var og bruka, ikkje berre til gris, lauvtre) og bunta (kjerva) saman i kjerv
men og til kyr. Me har verb og subst. sva­ (eit) og tørka dei ute eller inne og lagra dei
rande til: å høya - høying, nemlig: laua, i løa. Sauene var svært glade i dette foret
}auing; risa, rising; skava, skaving; blåmma, om vinteren. Når det turre lauvet var ete,
blåmming; rysja, rysjing; tanga, tanging. nytta ein riset til brenneved. Dette er van­
'Han er så svolten som han skulle koma leg i flest alle fjordbygder på Vestlandet.
frå risskogen'» (Balestr., Hjalmar Aarskog). Dersom ein ikkje felte trea, som var det van­
lege, skar ein greinene av medan treet stod
«Lauv er her enno et meget benyttet hjel­ på rota. Dette kalla vi å nave treet. I andre
pefor både til kyr og sauer. Ospelauv regnes vestlandsbygder beiter det å styva. Alm og
for å være best, men også bjørk, selje og rogn ask vart nava, for det var så lite av desse
nyttes, sjeldnere or eller hassel. Allerbest hol­ trea. Lauv sanka ein og til grisefor om suma­
des almelauv for å være, men de ·t er her ikke ren. Då plukka (rispa) ein blada av unge
meget av. Det rispes av kvistene, tørres og skot på den måten at ein førde handa nedan­
benyttes til svinefor. Det øvrige buntes i frå og oppover skotet og reiv blada av, t. d.
kjerv, som telles på vanlig måte (storhund­ på older. Lite grand mjøl på dei friske blada
rer = 120 brukes her bare når det gjelder gjorde at grisene åt det godt. Vassarv vart
tønnestav). Særlige skikker eller vedtekter også nytta i frisk tilstand til grisefor (hjelpe­
vedkommende lauvhogging kjenner jeg ikke for). - Tang. Eg har mange gonger som barn
til, bare at jonsokdag og syf tesokdag skulle skore tang i fjera og bore til gards til grisene.
en ikke ta noe av skogen, - jeg vet ikke Det var serleg visse tangarter, grisetang og
hvorfor. Merk ellers at vi 'skjærer' ikke lauv, blæretang vi nytta. Så slo vi kokande vatn
men 'hogger' lauv, selv om det oftest bare er på den sundhakka tanga, og det var retteleg
en kornsigd eller en avbrutt stuttorvljå som fine saker for grisene. - Lauve (laue):
benyttes til arbeidet. I sammenheng med Sanke greiner med lauv på av ymse lauvtre
dette kan også nevnes at barken av osp og og bunta dei saman i kjerv (å kjerve). Rispe:
rogn enno ofte benyttes som et meget godt Sanke lauv på den måten at ein dreg handa
og verdifullt hjelpefor til kyr og sauer. Det opp over unge greiner og riv blada av.
kalles skav. Stokkene smies (spikkes) med Plukke: Å ta blada eitt for eitt. Dyne:
bandkniven (samme slags kniv som brukes Plukka frukt og fruktsamlingar av rogn og
til å smie hasselband til tønner med) og grei­ asal. Vi bruka same ordet om å plukka eple
nene hogges opp i passende lengder, som og pærer av frukttrea. Det kan og tyda å
smies med tollekniven, - et seint og kjedelig reisa ned på ein voldsam måte» (Eid SF,
arbeid, som ofte før alle husets folk måtte Jakob Naustdal).
delta i om vinterkveldene. Arbeidet kalles å
'skave', presens: skjev'e. Et vanlig spørsmål «Sankefor åt kyr: Ska'l! av rogn, hegg, alm,
i vårknipa: 'Korleis står det dokke med osp, og brot av desse. Beit (kvist) av bjørk,
løne? - de skjev'e vel, de og?' En ofte brukt hegg; dei hadde ein beita-koste i tunet. Grøn
talemåte er også : 'Eg er so svolten som eg svartalyng (røslyng); den har ofte vore sko-

8 5