Page 654 - Planter og tradisjon

han, og den ved ettergogna tok til å snu. Og den som Lektor 0. Ryssdal, Trondheim, var under
styrde knotten sette denne inn mellom tåttane med krigen (1940-45) i Randabygd og traff
ein i kvart spor. Og etterkvart som rullane i etter­ samme mann, Kristen Rasmusson Aaland
gogna roterte måtte knotten førast i retning av føre­
gogna, so passeleg fort at tauet fekk godt legg. Tauet [ da mellom 80 og 90 år] som ennu drev på
vart gjerne finast å sjå til når det lidt 'tverrlagt'. med å legge taug av lindebast, og gjorde føl­
Men vart gjerne vel elastisk og ikkje rett sterkt. Var gende opptegnelser etter ham:
det for 'langlagt' var det korkje sterkt eller pent.
Det var soleis ei vis kunst å få rette legget på tauet. «Det var kring marimøsse [25. mars] at vi rodde
Det var ingen teoriar for dette. Røynsle lærde dei inn i stranda og hogg besteveden. Tjukta på beste­
kva som var passeleg når tauet skulle bli pent og veden kunne vere pålag som hesjetro, men kunne
sterkt. Og vidare vart det kvar einskild utøvar si vere både tjukkar og tunnar, og den frakta vi heim
sak. Hadde han godt handelag og godt augnemål so til Randanaustå. I fjæra der hev vi bestegraver som
vart det bra. Når dei tok tauet utor gognene so slo ligge yst i fjærem:Het når det er fjære sjø, og i desse
dei knopar for endane, og so tok ein mann i kvar gravene legg vi veden for å fådne. Gravene må
ende og strekte det. Og då var det ferdigt og dei ligge so langt ute at veden heile tida ligg i sjøen. Når
bundta saman for sending. veden hadde lege so lenge at han hadde fådna heilt
Dei hadde mange storleikar på tauet, alt etter det so basten hadde løyst seg, so tok vi honom opp, det
bruk det var tenkt til. Tau til sledejøre var grovast, kunne være innimot jul eller noko over jul etter so
ca. 1 - 5 /, toms. So var det 'børatog' som var ¼- /, det va te. Vi har loft på naustom her og det er der
3
toms. Tynnast var linerygg som var under ¼ toms vi held til med besteveden. Vi har omne dær, so det
og måtte lagast av utvald bast. Det var elles mange er plattande å arbeide der. Borkjen flekkje vi av
slags bruk av tau, og like mange variasjonar av med bara hånda so det er eit skjite arbeid.
storleikane. Men dei nemnde tre slag for over­ Verkje te baste. Røse. - Når all borkjen var
vegande. Og av dei tre var det børatoget som ut­ flekkt so va det å verkje te basta. Fyrst va det å teke
gjorde størstedelen. av «røse» (ø ligg mellom ø og å). 'Røse' er ytste bork­
Dette er i korte drag arbeidsmåtane for tau av laget (sml. 'hudarøse' overhuden). Eg legg då eit
lindebast. No syng denne tusenårige industri på skinnstykkje over knenå. På dette legg eg borken og
siste verset. Andre og betre tausortar har konkurert skrapar av røse med ein knive som ikkje må vere
ut bastetaua. Men bastetaua er eit ledd i kultur­ for kvass.
historia. Dei var ein god attåtnæringsveg på gardane Tappse. - Når røse va borttekje tynnte vi baste
og uteljelege er dei komiske sogar som vart til når med kniven. Det som då vart avskrapa va det
bøndene seide bastetau til kjellarhandlarene langs ringaste av beste. Det kalla vi 'tappse'. Når vi hev
Strandgata og Tyskebrygga i Bergen. Eller til strilane tunnt av det som trengs, alt tappse, får vi att det som
som kom utpå jektene. Aldri levde forteljekunsten Hl.g nærmast inn med veden. Det er beste og sterkaste
slik som rundt bastekjeglene om vinterkveldane. Sær­ besste som vi bruka til hummlog. Når vi spinn tettene
leg for horna var det høgsæsong når bastekjegla kom legg vi tappse(t) inst og uttapå det kjem homloge(t),
inn i stova. Men ogso dei vaksne lydde til fortala. egd. umloget eller umlaget. 'Humlog' er ein rest av
Gamlemannen som dreiv arbeidet (det var eit særs det gamle halvemål som det ikkje var so reint lita
høveleg gamlemannsarbeid) han kunne fortelje. Og av før. Når ein var ferdig å verkje te baste vart det
det gjekk i både eventyr og gamle sogar. Vår tids breidd utover til turkings ein 14 dags tid ettersom
radio kan vel på sett og vis gje kompensasjon for veiret er til, og då er det ferdig til å legge på kjegla.
sjølve fortala. Men forteljekunsten leid eit stort tap Kveiteliner. - Før la vi kveiteliner. Den besste­
den dagen bastekjeglene vart kasta på loftet for veden som skulde brukast til det vart ikkje lagt i
godt. besstegrava men vi kjaurde honom heim i tunet og
P.S. Det var to størrelser av 'måler', enkel- og hogg honom i høveleg lengder som vi la opp på
dobbelmåle, henholdsvis 1 og 2 tau, dvs. 'børatau' randhen over grua på røykomna. Når dei elda vart
1
Disse skulle ikke være under 6 favner, helst 6 /2 . .,. veden baka, og når han var nokk baka, so borkjen
[To kvitteringer : (1) «F. 0. Hopland, for 73 stk. hadde løyst seg so flakkte dei honom av og hatt i
Bastetaug a 6¼ f. 3 Sp. 4 Bergen 4. . 1 865. Betalt af høvelege tuste som dei la i sjønenn [sic] ; men dei
5
Claus Bors Lind, Handler i Muren.» (2) «For 289 fekk ikkje liggje so lengje som veden i bestegravene,
Bastetaug a 6¼ f. 15 - 3. Betalt af Nordstrands for ellers rottna dei opp. Eg hev laga kveiteline på
Enke.»] 70 famne. Skal ein leggje dei med 3 tette so vert
dei pålag med same tjukt som vanlege hestetauma.
Abr. Hopland skrev 1949: Det finnst ikkje sterkar line te ellå bastelina, når dei
«En mann som døde barnløs her [i Randabygd] , bare er fuktige, men dei tole ikkje å verte uppskjena.
skjenket sine penger til å kjøpe orgel i kirken vår. Randåsen var ein rond stokk som dei hengde
Og disse pengene var for største delen tjent på baste­ skjeringa på over ei grue. Den kvilte på ein klamp
arbeid. Tolv favner reip kostet levert i Bergen 1 8 - eller krog i biten og liknande i veggen.
20 øre. [Mannen rodde til Bergen med sin årsproduk­ Legge på kjeggla. - Kjegla hev to kors saman­
sjon.] » bundne med 4 spile og ein nagle i midten. For naglen
639