Page 653 - Planter og tradisjon

tvinna kvar tått for seg. Dei fyllte fleire dele opp basta i høveleg tjukt og bredd. Og sortere
kjegler og sette dei fyrebils bort. Vanleg var dei : Fine 'homlog' for seg og dei grovare 'tapsa' for
kvar tått ca. ¼ tomme tjukk. Dette skifte seg. Eit ideelt homlog måtte vere utan kvisthol eller
andre skadar. Og omlag ein tomme til 5/4 breidt.
noko etter so tjukt som toget skulle være, då Lengda var som det fall seg. Men frå 1-1½ m ville
dei brukte berre tre partar same kor tjukna ein gjerne ha dei. Homloga vart naturleg dei fine
var. Ho tok dei to andre kjegler med tre basta nærast veden, og utover til basten vart grov og
1
krokar i og tvinna alle tre partane saman til tjukk. Resten vart tapsa. Og for dei var det inga m:1
eller andre teoriar. Ein stygg feil ogso for desse var
tog. I Gloppen vart det i 1942 lagt bastetog om dei var for korte. Elles var det sjølvsagt gale å
til eige bruk» (Eid SF). - «Det var en vik­ nytta dei for vel. Det var ofte orsak til mindre sterke
tig husindustri på visse gårder å lage baste­ tau. Men her galdt berre den enkelte arbeidars om­
taug. Kvistene ble lagt i sjøen, derav kom dømme og kritikk ved sorteringa. Når basta var tynte
navn som Fåøyna, en tunge eller et lite ness og sorterte so hatt ein dei saman i 'tuster' (små
knippe) og hengde dei opp til tørk. Dette tok ikkje
hvor lind (og hamp, som ble dyrket like opp lang tid, og då var basten ferdig til bruk og sjølve
til 1880-1885) ble lagt ut. Derpå flekket, tauarbeidet kunne ta til. Men basta vart sjeldan
skrapet og spunnet» (Gloppen). brukte før året etter.
Arbeidet gjekk til slik at ein først monterte opp
I en særstilling innenfor materialet står de 'kjegla'. Kjegla var 2 ekeliknande kjeppar samansette
opplysningene fra Innvik som Abr. Hopland, i eit kors. Eit kors i kvar ende av kjegla, med ein
aksling (nabb) gjennom sentrum. Kjegla hadde eit
Randabygd, sendte (13.8.1943): snelleliknande skap når ho var oppsett, og oppå der
«Den første forutsetning for :1 f:1 gode bast og spann dei bastetråden. Monteringa var anten å røyse
sterke tau, var eit rasjonelt stell av basteskogen (lind). ei fjøl mellom golv og loft, der ein fekk feste for den
I seinere tid har folk mange stader forsøkt å rydde nabben som gjekk gjenom sentrum av kjegla, og som
bort lindeskog til fordel for kostbarare treslag. Men i denne sveiv på. Eller ein heilt enkelt bora eit hol i
gamle dagar var lindeskogen i verd, og derfor verna veggen der nabba kunne festast. Kjegla feste ein i slik
og stelt på beste måte. Mest vanleg var å nave linda, høgd at det vart høveleg for arbeidaren når han sat
og då so høgt over jorda at ikkje noko dyr (sau, gjeit, på ein stol. So sette han seg slik at han hadde kjegla
hjort) kunne nå og bite av renningane. Men oftast på høgre sia. Og ein bundt med homlog og ein med
heller ikkje høgre enn at ein mann kunne nå med tapsa på høgre sia. Og spinninga av 'tåtten' (baste­
øksa når han stod på bakken. I enkelte høve var na­ tråd) tok til. Venstre handa regulerte her omdreinin­
vane høgre og, noko etter som treet var skapt. På gane av kjegla som igjen gjorde legget av tåtten.
navane vaks «troene» i stort anta! og fort, so det var Høgre handa la basten til rettes, tapsa som innlegg og
ikkje mange år mellom kvar gong ein kunne hogge homlog utanpå til dekk. Di øvdare og flinkare arbei­
«beste» . Ein let vanleg linda vekse so stor som råd daren var dess jamnare og slettare vart legget og tåt­
»
uten at borken korpa seg. Då var linda «forvaksi . ten i det heile. Når kjegla var full so tok ein tråden
Var h o derimot for små vart basta altfor tunne og av. Ei slik ferdegspunna kjegle likna p:1 taubundtar
småholet etter alle småkvister. Linda mhte vere so slik dei kjem frå reperbana no i tia. Når so produk­
stor at troene hadde lange legger, der vart sterk og sjonen for året var ferdig i so og so mange kjeglar so
god bast. Når linda (bestene) var hogne, og der t. d. stod berre att å slå tauet saman, dvs. slå tre tåttar
var ulendt så ein laut løypa veden til sjøen, so måtte saman. Og dermed var tauet ferdigt til :1 byførast for
ein vera varsam so den ikkje fekk for stygge slagsår i salg.
borken, det kunne skade basten. Besta måtte røytast A 'slå tog' gjekk føre seg slik at dei sette opp
i sjø eit års tid. Det gjorde ein ved å mure til ei 'føregogna' som stod fast. På den var tre rullar som
'bestegrav' heldst ved naust eller sjøhus. Ei slik grav dei feste ein tått til kvar. So stilte dei opp 'etter­
lagde ein til so langt ned i flomålet at ho berre so gogna' so langt frå føregogna som dei ville ha tauet
vidt var turr i stor fjøre. Bestegrava vart soleis stå­ langt, og der feste dei alle tre tåttane på ein rull.
ande under vatn meste tida. So la ein då besta nedi Rullane på begge gognene stod i samband med eit
og lesste oppå so mykje stein at ein var sikker at ikkje hjul ved snor (reim). So måtte ein mann til for kvar
veden kunne flyta opp, eller at storm kunne øyde­ av gognene for å snu. Ein tridje måtte so gå med
leggja det. Det var vanleg om våren ein la besta ned, 'knotten'. Ein konisk forma trekloss, med skaft på,
og so låg dei til utpå seinvinteren. Då tok ein dei opp og med tre spor i, eit til kvar tått. Ettergogna var
og flekte basta av med same. Til det arbeidet treng­ bevegeleg, . gjekk på rullar, derfor at den måtte be­
dest ikkje verkty. Borken gjekk lett so ein klarte seg vege seg i retning av føregogna so mykje som tauet
med berre fingrane. Etter flekkinga var det å 'rose' sjølv kravde etterkvart dei slo tauet saman og det
basta : Skrape av den svarte borken, det gjorde ein derved kortna inn. Sjølve prosessen tok til slik at
vanleg med bakken av ein tolekniv. Dette måtte den som styrde føregogna sette igang å snu på drev­
gjerast medan basta var heilt rå. Likeeins måtte dei hjulet, som var utstyrt med veiv. Når han hadde
tynnast før dei turka til og vart harde. Tynning var :1 snudd so lenge til tåttane var passeleg faste so slutta
638