Page 125 - Planter og tradisjon

gamle, for Simon og Sigmund har neppe kl. 2 1 , etter almanakka. Sameleis vart det
vært brukt, knapt nok kjent, som person­ 'nordaustemåne' millom kl. 00 og 06. Dei
navn i vedkommende strøk på meget lange meinte då at vinden og veret vilde korne frå
tider (sml. Descurainia sopbia). - Simon­ den kanten fyrste 1 4 dagane iallfall. Bakke­
svipe Fyresdal (gran, furu, bjørk), Mo, Vinje. Pål spådde nyleg 'nordaust og bra vir' etter
- Sigmond-, sigmundsviba Fjotland, Kvås, siste fullmåne. - Ei jordmor eg kjende, tok
Lyngdal, Randesund, Tonstad; Bjerkreim, og merke etter månefasene. Når det drog ut
Forsand (også simonskvister). - Kvistsi­ med nokon som venta små, sa ho: 'Det
monsveipe Gjesta! (og Høyland, samme kjem nok i måneskiftet'. Sameleis når kyrne
medd.). skulde kalve. - Om arbeidet vart det sagt
Enkeltnotater: Dvergris Hjartdal. at alt som dei vilde ha noko drygsel i, måtte
Va{e(k)nuta Ø. Slidre (god kilde, 86 år). - gjerast på veksande måne. Då måtte trea av­
Tresk Fræna. - Bost Norddal. - L'Vkke- røtast, so veden kunde vare. Likeeins måtte
kvist Røros Is. - Verknute Grane. sauene klippast då. Ein måtte aldri slakte pa
minkande måne, for då vart maten ryr
(udryg). Flesket vart då berre til feitt når
1 3 . Månefasene, flo og fjære ein stekte det. Kjøttet minka inn i gryta når
I Norge, som i de fleste andre deler av ver­ ein kokte det. Og tarmane heldt ikkje til
den, har folk ment at månefasene har innfly­ pylsevær, men rivna isund under kokinga.
telse på foreteelser i naturen og menneskeli­ 'Det æ eit stort freistelse, ein kan ikkje få
vet. Det har vært vanlig å ta hensyn til dem ei heil pylse av dæ', sa Bakke-Pål. - Kor­
i mange slags arbeid, fra slakt og krabbe­ leis det var med neverflekking, har eg .1kkje
fangst til barbering, og ikke minst i mangt greie på, men høymolene var 'rotlause' med
og meget som hadde med vekstlivet å gjøre. jonsok, vart det sagt. - På flod sjø dauda
Langs- kysten gjelder dette også flo og fjære. dyra forare enn på fjøre, avdi dei blødde
Noen eks.: heitre. Ein skulde og barbere seg på flod sjø,
«Mest allslags arbeid har folk sett i sam­ for då var skjegget lettare å ta. At 'gjø­
band med flo og fjøre, og veksanne og ne­ fjæra' (i februar) var ekstra stor, er velkjent.
danne måne. Når sjøen flødde, var det t. d. Dei brukte samle skjæl og skjælsand då»
best å slakte; blodet rann betre då, og [ dy­ (Syvde, Klara Eikli).
ret] vart snarare livlaust. Kjøt av kretur Ved hogst av brensel eller gagnved måtte
slakta på flo sjø og helst veksande måne var en ta hensyn til månen, enten for at virket
drygare, dvs. det kropna, minka, mindre i skulle bli bedre, brenslet drygere, eller for å
koket då. Ved kinning fekk ein smør lettare få rikeligere gjenvekst (sml. Alnus, S. Hø­
når sjøen flødde. Ved steinsprenging kløyv­ land). Eks.: «Det var stor forskjell på ved
dest steinen betre, ved kløyving av [mate­ om den var hogd på ny eller på neande. Og
riale til] vedbuttar likeeins. Reiv ein lyng, smeden sa det var vanskeligere å beskjære
var den lettare å riva; tre som ein hogde til hoven på voksende måne, da lå blodårene
gagnstre, sprakk mindre. Fosterløysing hjå langt ute» (Tjølling. Tro som denne har
folk og kretur gjekk lettare då, - og ganske lange røtter: I Biskopa Søgur, Il 1 8 0, beret­
visst fl eire ting som flod og fjøre verka på. tes om en hjerneoperasjon på 1 0 00-tallet.
Her er visstnok enno ein del, helst eldre, Den måtte utføres ved flo sjø, for da ligger
som trur fullt og fast på dette, fordi dei har hjernehinnene tett oppunder skalletaket). -
sjølv røynt det, segjer dei» (Forsand 1 9 50, «Når de hogde or eller bjørk i vedskog på
Johannes Bakken). 'lys måne' randt tennungen fortere» (Herad).
«Månen, og flod og fjøre, har nok vore - «Emneved til kjørel skulle hoggast i mink­
brukt meir til å ta merker av i det daglige ande måne, da sprakk dei minst» (Masfj.). -
liv enn nokon hugsar no. Mor, til dømes, «Åre til tresko måtte ein hogge på minkande
brukte å seie at 'denne nymånen er ein nord­ dag, sjø og måne, ellers sprakk veden og
vestemåne', dvs. at nymånen 'tendrast' ca. skorna vart ikkje tette. (Men dei kaivane som

1 1 0